برخی از مفاهیم بی‌بدیل هستند و صرفاً در بستر زمان، مکان، فرهنگ و شرایط اقتصادی اجتماعی یک جامعه، قابل تعبیر و تفسیر و ارزیابی می‌باشند. مفهوم اقتصاد مقاومتی از این جمله مفاهیم است. ۲۹ بهمن ۱۳۹۲ روزی تاریخی در تقویم اقتصادی ایران اسلامی است؛ روزی که با ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری مدظله العالی، این مفهوم رسماً به ادبیات اقتصادی کشور اضافه گردید و ناگفته روشن است این مفهوم، دارای ادبیاتی کاملاً بومی است؛ مفهومی که رویکرد جهادی، فرهنگ انقلابی، اسلامی و عدالت بنیان بودن از پایه‌های اصلی آن هستند.

بنابراین نباید به دنبال بدیل این مفهوم در کشورهای دیگر و ترجمه نسخه های اجرایی آن باشیم. لازم است اشاره نماییم که در مفاهیم اقتصادی برخی اصطلاحات وجود دارد که با مفهوم اقتصاد مقاومتی اشتراکاتی دارند. یکی از مفاهیم مرتبط با اقتصاد مقاومتی، مفهوم economic resilience است. اصطلاح economic resilience اصطلاح نسبتاً جدیدی در اقتصاد محسوب می‌شود که برای معادل سازی آن علاوه بر اصطلاح مقاومت اقتصادی، تاب و تحمل اقتصادی، انعطاف پذیری اقتصادی، تاب‌آوری اقتصادی و برگشت پذیری اقتصادی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. این اصطلاح بیشتر در مورد کشورهای کوچک و جزیره‌ای که درجه آسیب‌پذیری اقتصادی بالایی دارند استفاده می‌شود اما ادبیات شکل گرفته آن برای بهره‌گیری، در حرکت به سمت ادبیات اقتصاد مقاومتی مفید خواهد بود.

از ابتدای مطرح شدن اصطلاح اقتصاد مقاومتی، رهبر معظم انقلاب در سخنرانی‌های گوناگون به تبیین این مفهوم پرداخته‌اند. ایشان معنای اقتصاد مقاومتی را چنین بیان نموده‌‌اند: «اقتصاد مقاومتی معنایش این است که ما یک اقتصادی داشته باشیم که هم روند رو به رشد اقتصادی در کشور محفوظ بماند، هم آسیب‌‌پذیری‌‌اش کاهش پیدا کند؛ یعنی وضع اقتصادی کشور و نظام اقتصادی جوری باشد که در مقابل ترفندهای دشمنان، که همیشگی و به شکل‌های مختلف خواهد بود، کمتر آسیب ببیند و اختلال پیدا کند.» همچنین ایشان در جای دیگر این مفهوم را چنین معنا می‌کنند: «اقتصاد مقاومتی فقط جنبه‌ی نفی نیست، این جور نیست که اقتصاد مقاومتی معنایش حصار کشیدن دور خود و فقط انجام یک کارهای تدافعی باشد. نه، اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که به یک ملت امکان می‌دهد و اجازه می‌دهد که حتی در شرایط فشار هم رشد و شکوفایی خودشان را داشته باشند.»

بنا به تعریف برخی از اقتصاددانان از اقتصاد مقاومتی ، این نوع اقتصاد معمولاً در رویارویی و تقابل با اقتصاد وابسته و مصرف کننده یک کشور قرارمی گیرد که منفعل نیست و در مقابل اهداف اقتصادی سلطه، ایستادگی نموده و سعی درتغییر ساختارهای اقتصادی موجود و بومی سازی آن بر اساس جهان‌بینی و اهداف دارد. برای تداوم این نوع اقتصاد، باید هرچه بیشتر به سمت محدودکردن استفاده از منابع نفتی و رهایی از اتکای اقتصاد کشور به این منابع حرکت کرد و توجه داشت که اقتصاد مقاومتی در شرایطی معنا پیدا می کند که جنگی وجود داشته باشد و در برابر جنگ اقتصادی و همچنین جنگ نرم دشمن است که اقتصاد‌ مقاومتی معنا پیدا می کند .

یکی از رویکردهای مناسب جهت تحقق اقتصاد مقاومتی رویکرد استراتژیک است که در آن، نقاط ضعف و تهدیدزای اقتصاد تحلیل شده، نقاط قوت شناسایی و مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی استخراج شود.

در این رابطه می توان از اصلی ترین نقاط ضعف و چالش های اقتصاد موجود که کشور را در برخورد با تحریم های رو به رشد کنونی بی ثبات ساخته و نسبت به تکانه های بین المللی آسیب‌پذیری زیادی دارد، وابستگی نفتی، دولتی بودن به تبع آن بهره وری پایین، فقدان الگوی مصرف صحیح در راستای حمایت از تولید ملی و افزایش اشتغال دانست.

بر این اساس مفهوم اقتصاد مقاومتی با واژگانی از قبیل حمایت از تولید ملی، کارآفرینی، اتخاذ سیاست‌های پولی و ارزی متناسب، اصلاح الگوی مصرف، اجرای اصل 44، تصحیح سیاست‌های بازرگانی، توجه به نخبگان، تولید دانش کاربردی و استفاده از فن‌آوری نوین که از محورهای مهم تحقق آن هستند، معنای عملیاتی می‌یابد. و در این رابطه ضروری است در کلیه این موارد استفاده حداکثری از زمان، منابع و امکانات، حمایت از تولید داخلی، مدیریت مصرف و حرکت بر اساس برنامه به عنوان ارکان اقتصاد مقاومتی مورد توجه قراگیرد.

براساس مطالعات میدانی و تطبیقی، فضای مجازی و مولفه اصلی آن (فن آوری اطلاعات، ارتباطات و محتوا) در همه دنیا به عنوان عامل پیشران توسعه باثبات اقتصادی شناخته شده است. یکی از آسان‌ترین راه‌های تحقق اقتصاد بدون نفت، توسعه فضای مجازی است؛ فضایی اثرگذار بر سطح وسیعی از متغیرهای کلان (رشد اقتصادی، بهره وری، اشتغال) و خرد (سطح رفاه عمومی)، فرهنگی، آموزشی و ... که توسعه شاخص های آن جزو اصلی ترین اهداف سند چشم انداز و برنامه های توسعه ای کشور نیز می باشد. باتوجه به آنچه از ویژگی های فضای مجازی و مولفه های اقتصاد مقاومتی ارائه شد می توان یکی از راهبردهای مهم و اثرگذار جهت تحقق اقتصاد مقاومتی را توسعه همه جانبه فضای مجازی بیان نمود.

• لایه اول شامل فعالیت هایی است که فضای مجازی به عنوان یک بخش مجرد از فضای واقعی می تواند در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی در خود اجرا نماید.
• لایه دوم کارکردهایی است که فضای مجازی به عنوان پیشران یا‌ تسهیل کننده برای سایر بخش ها و همسو با مولفه های اقتصاد مقاومتی عمل می نماید.
• لایه سوم فضای مجازی را به عنوان یک مولد ثروت یا ارزش (مستقل از نفت) برای کشور در نظر می گیرد. این ارزش می تواند شامل پول، ‌اشتغال، تولید و ... باشد.

• زود بازده بودن: منظور Time to Market می باشد،‌ بر این اساس برنامه ها و طرح های کوتاه مدت از اولویت بالاتری برخوردارند.
• ریسک پایین: در اقتصاد مقاومتی طرح هایی که از ریسک بالایی در سرمایه گذاری و اجرا برخوردارند دارای اولویت پایین تری می باشند.
• درون زا بودن: یکی از ویژگی های اقتصاد مقاومتی،‌ بومی ساختن فعالیت ها در داخل کشور می باشد.
• زیرساختی: منظور طرح های بنیادی است. اغلب طرح هایی با سرمایه گذاری دولتی در این دسته قرار می گیرند. اجرای این طرحها پیش نیاز فعالیت ها در خود بخش و یا دیگر بخش ها می باشد.
• چابکی(agile): طرح های چابک و سریع الانتقال، پاسخگویی و انعطاف پذیری در مقابل تغییرات سریع منابع و بازار.
• بهره وری بالا: بالابردن بهره وری نیروی کار از جمله مولفه های کلیدی اقتصاد مقاومتی می باشد. براین اساس طرح هایی که منتج به بهره وری بالای نیروی انسانی می شوند در اجرا از اولویت بالاتری نسبت به طرح های دیگر برخوردارند.