اولویت های موضوعی معاونت محتوا

خط و زبان فارسی از مشخصات و ارکان جدایی‌ناپذیر هویت و فرهنگ ایرانی – اسلامی کشور محسوب می‌شوند و تضعیف یا تقویت هریک از آنها، اثر مستقیم در تضعیف یا تقویت هویت و فرهنگ ملی دارد. به عبارت دیگر، هرگونه آسیب به خط و زبان فارسی، چه ناشی از تهاجم فرهنگی خارجی باشد و چه ناشی از اهمال و بی‌مبالاتی داخلی، سبب گسستگی یا دست‌کم، سست شدن رشته‌های پیوند ملت با هویت و فرهنگ اصیل ایرانی – اسلامی کشور و در نتیجه، احساس تهی‌دستی در برابر فرهنگ‌های استکباری یا بیگانه خواهد شد. افزون بر این، خط و زبان فارسی میراث گرانبهایی از مفاهیم والا و حکمت عظیم و بی‌نظیری که در بردارد و وسیله ای انحصاری برای حمل و انتقال معارف، افکار، نوآوری و تمدن عمیق اسلامی به شمار میرود. از این رو، مسؤولیت و وظیفه کلیه ارکان نظام و آحاد ملت، در برابر این گنجینه و سرمایه مشترک ملی بسیار سنگین و جدی است. در این راستا، پیش نویس برنامه ملی خط و زبان فارسی در فضای مجازی، مشتمل بر تعیین سیاست‌های حاکم و راه‌کارهای کلان حائز اولویت تدوین و در کمیسیون عالی ارتقاء تولید محتوا تصویب گردیده است و متن نهایی آن هم اکنون در دستور کار شورای عالی قرار دارد.

رصد فضای مجازی به عنوان یکی از اصلی ترین محورهای ماموریت معاونت محتوا با توجه به نیاز کشور در این حوزه و با هدف ساماندهی تولید گزارش های کارآمد، دقیق و قابل اعتماد برای مدیران، دستگاه ها و نهادهای ذی ربط در دستور کار قرار گرفته است که در حال حاضر مجموعه ای از گزارش های دوره ای تحلیلی در راستای نیل به این مهم منتشر می گردد. برنامه پیش رو در این خصوص، تدوین نقشه جامع رصد فضای مجازی مبتنی بر ادبیات نظری بومی در این موضوع است. پس از تولید این نقشه، طراحی و تولید شاخص ها و سنجه های کامل و دقیق بر اساس مولفه های استخراجی از مدل مفهومی رصد صورت می پذیرد.

طراحی و ساماندهی مشارکت وسیع و هدفمند کاربران و تشکل‌ها و مؤسسات مردمی برای تولید محتوا و خدمات‌دهی فعال در فضای مجازی کشور و جلب مشارکت‌های مردمی و بکارگیری ظرفیت‌های بخش خصوصی در این زمینه یک از برنامه های حائز اولویت مرکز ملی فضای مجازی می باشد. تشکلهای مجازی از اجتماع فعالان فضای مجازی که به‌صورت داوطلبانه بر اساس آرمان و نقطه‌نظر مشترک به‌منظور رسیدن به یک سلسله هدف‌های ‏نسبتاً مشخص در موضوع موردعلاقه خود در فضای مجازی (در قالب وب‌سایت، وبلاگ، شبکه‌های اجتماعی و...) به‌صورت سازمان‌یافته با یکدیگر همکاری می‌کنند. این تشکلها با اهداف تولید و توزیع انبوه محتوای سالم، مفید و جذاب فضای مجازی، ارائه خدمات مختلف در فضای مجازی، تحقق سیاست‌ها و راهبردهای شورای عالی فضای مجازی، شفاف‌سازی قابلیت‌ها و افزایش توانمندی، ارتقاء سرمایه‌ی اجتماعی، توسعه فعالیت کاربران بومی و جلوگیری از اتلاف سرمایه و اطلاعات کشور، صنفی‌سازی گروه‌های کاربری فضای مجازی جهت هدایت متولیان امر در استفاده بهینه از ابزارهای گوناگون فضای مجازی فعالیت می نمایند.

برقراری امنیت و ایجاد قوانین و مقررات برای رعایت موازین اخلاقی و انسانی در فضای مجازی و محتوای آن به سادگی و تنها به مدد فناوری ممکن نخواهد بود. در این مسیر لازم است با هدف تنظیم و هدایت شاکله فضای مجازی بر اساس اصول و هنجارهای اخلاقی و فرهنگی، به شاخصسازی جهت شناسایی کیفیت محتوای فضای مجازی اقدام کرد. با این وجود به نظر می رسد هنوز حتی گام های ابتدایی در حوزه شاخص گذاری و ضابطه گذاری برای محتوای فضای مجازی برداشته نشده است و این درحالی است که ضابطه گذاری (سیاست گذاری، قانون گذاری و مقرره گذاری) از اصلی ترین نیازهای ایجاد فضای مجازی به منبعی برای رشد و بالندگی جامعه و فرهنگ هاست. با این توصیف اهداف ذیل در دستور کار معاونت محتوا قرار گرفت:

1. بررسی ضوابط موجود (سیاست ها، قوانین و مقرره ها) درباره محتوای فضای مجازی در داخل کشور

2. تهیه و تدوین شاخص های ارزیابی محتوای فضای مجازی در دو بُعد شاخص های سلبی و ایجابی

3. ارزیابی ضوابط موجود از منظر شاخص ها و ارائه پیشنهادات سیاستی و کلان در حوزه ضوابط و نصاب ها

با ارائه اولین خدمات نسل سوم تلفن همراه توسط اپراتور رایتل در ایران، نهادها و شخصیت‌های فرهنگی کشور از جمله برخی از مراجع عظام تقلید، از وجود آسیب‌های فرهنگی فراوان در حوزه تماس تصویری این اپراتورها ابراز نگرانی نمودند. از این رو، مقرر شد تا پیش از تدوین پیوست فرهنگی، خدمت تماس تصویری قطع گردد. پس از این مصوبه مرکز ملی فضای مجازی با تشکیل کارگروه پیوست‌نگاری فرهنگی عهده‌دار تهیه پیوست فرهنگی اپراتور نسل سوم و بالاتر تلفن همراه شد. در تهیه این پیوست، ابعاد فناوری و پیامدهای خدمات اپراتورهای تلفن همراه نسل سوم و بالاتر لحاظ گردیده و مخاطبان مستقیم و غیر مستقیم مورد بررسی قرار گرفتند. نهایتا پیش نویس پیوست مشتمل بر وظایف اپراتور و نهادهای ذی‌ربط تهیه و در کمیسیون عالی ارتقاء تولید محتوا تصویب شد و متن نهایی در دستور کار شورای عالی قرار دارد.

براساس سیاست‌های ماده 2 قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، نقشه مهندسی فرهنگی و نظام‌نامه پیوست فرهنگی طرح‌های مهم و کلان کشور مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، دستگاه‌ها موظف‌اند برای پروژه‌های کلان کشوری پیوست‌های فرهنگی تهیه نمایند. با عنایت به جایگاه مرکز ملی و شورای عالی فضای مجازی مبنی بر ارائه سیاست ها و چارچوب های کلی فضای مجازی و عدم لزوم تهیه مستقیم پیوست های فرهنگی فضای مجازی، نظام نامه متناسبی برای این حوزه تهیه شده و در دستور کار شورا قرار گرفته است.

پروژه‌ی تدوین برنامه ملی آموزش مجازیبه تدوین مجموعه سیاست‌ها و اقدامات ملی در پنج حوزه آموزش عالی، آموزش و پرورش، آموزش حوزوی، آموزش مهارتی و سازمانی می پردازد. اساسی‌ترین تفاوت نظام آموزش رسمی ایران با سایر کشورها، توجه ویژه به مقوله‌ی تربیت است، از این رو در موضوع بکارگیری فناوری اطلاعات در نظام آموزشی کشور ملاحظاتی وجود دارد که نمی‌توان و نمی‌بایست به سادگی از کنار آن‌ها گذشت. استفاده از فناوری اطلاعات نباید بنحوی باشد که حضور معلم و بعبارت دیگر نَفَس استاد را تحت تاثیر قرار دهد. البته این معذریت در نظام آموزش غیررسمی(فنی و حرفه‌ای و سازمانی) وجود نداشته و در این نظام نگاه غالب توانمندسازی و آموزشی است.

برنامه ملی بازی‌های رایانه‌ای باهدف بهره‌مندی جامعه ایرانی و جهانی از مزایای فرهنگی و آموزشی بازی‌های رایانه‌ای، صیانت از حریم جامعه و خانواده در مقابل آسیب‌ها و تهدیدات مرتبط با بازی‌های رایانه‌ای، بهره‌مندی بخش‌های مردم‌نهاد از مزایای اقتصادی تولید و صادرات بازی‌های رایانه‌ای، تدوین‌شده و در پی یکپارچه‌سازی، جهت‌دهی مسیر سازمان‌ها و از بین بردن موازی‌کاری نهادهای مرتبط با بازی‌های رایانه‌ای در راستای تحقق اهداف نامبرده است. این برنامه پس از تصویب در کمسیون عالی ارتقاء تولید محتوا، مورد تصویب شورای عالی فضای مجازی قرار گرفته است.

منظور از پیام رسانهای اجتماعی، سامانه های کاربر محور فراهم کننده بستر تعاملات اجتماعی برای برقراری ارتباطات فردی و گروهی از طریق تبادل انواع محتواهای چندرسانه ای است. پیش نویس سیاست¬ها و اقدامات ساماندهی پیام¬رسان¬های اجتماعی پس از طرح و تصویب در کمیسیون های عالی ارتقاء تولید محتوا و امنیت در دستور کار شورای عالی فضای مجازی قرار گرفت و پس از چند جلسه طرح در شورا، در تاریخ 13 خرداد 96 به تصویب نهایی رسید.

یکی از مشکلات جامعه ما عدم آشنایی کاربران فضای مجازی در ایران با آسیب ها و فرصت های فضای مجازی و مهارت ناکافی مردم در استفاده از این فضاست. با اینکه افراد زیادی در ایران از فضای مجازی به عنوان یک رسانه نوین استفاده می کنند، اما متاسفانه تحقیقات نشان می دهد که میزان این سواد متوسط و در برخی اقشار بسیار پایین است؛ این مهم مورد توجه مقام معظم رهبری نیز قرار گرفته است و برای همین ایشان در بند چهار از سیاست‌های مطرح در پیوست حکم خود به اعضای شورای عالی فضای مجازی در دوره اول اظهار داشته اند: «آموزش عمومی و فرهنگ سازی در جهت بالابردن سواد اینترنتی، هشیارسازی مردم در مورد مخاطرات فضای مجازی و انگیزه دادن به مردم برای مقابله با مخاطرات آن در زندگی فردی و اجتماعی». همچنین در متن حکم مقام معظم رهبری در دوره دوم آمده است: «مقابله مؤثر با تهاجم همه‌جانبه فرهنگی و نیز ارتقای فرهنگ کاربری و سواد فضای مجازی جامعه.»

بر این اساس شورای عالی فضای مجازی کشور مورخ 10/3/1393، آموزش عمومی و فرهنگسازی را به عنوان یکی از موضوعات حائز اولویت فضای مجازی مطرح کرده و تهیه برنامه ملی آن را در دستور کار مرکز ملی فضای مجازی و معاونت محتوا قرار داده است.

مبرهن است که فضای مجازی مجموعه ای از نکات مثبت و منفی است، اما توجه به مزایای استفاده از فضای مجازی نباید ما را از تهدیدهای آن غافل کند. یکی از مهم ترین این مشکلات نقش فضای مجازی در رشد، گسترش و یا پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی است. البته برخی از آسیب های اجتماعی، در فضای حقیقی کم و بیش وجود داشته اند و فضای مجازی نقشی تسهیل کننده، مکمل و یا سرریز را در رابطه با آنها ایجاد می کند. این آسیب ها چه فضای مجازی باشد چه نباشد در جامعه وجود دارند. اعتیاد به مواد مخدر، مصرف مشروبات الکلی، طلاق، مفاسد اخلاقی، امنیت عمومی (سرقت، نزاع، خشونت، پرخاشگری و قتل)، بی اعتمادی اجتماعی، رفتارهای پرخطر و اختلالات روانی (خودکشی)، آسیب ها و تهدیدهای امنیتی، نارضایتی از نظام اداری و اجرایی و... در زمره این آسیب ها قرار دارند.

اما برخی آسیب ها به ساختار و ویژگی‌های ماهوی و ذاتی فضای مجازی برمی‌گردد. یعنی حتی اگر پیام‌های ردوبدل شده در فضای مجازی اموری مثبت و متعالی باشند، باز در درازمدت مشکلاتی را برای کاربران خود به وجود می آورد. ویژگی این آسیب ها این است که چون به ماهیت فضای مجازی مربوط می شوند، با حذف فضای مجازی از بین می‌روند. اعتیاد اینترنتی؛ کندذهنی و تنبلی مغز؛ پرنوگرافی و...

وظیفه این پروژه شناسایی آسیب‌های مرتبط با فضای مجازی و تلاش برای پیشگیری و کاهش آسیب های مرتبط با آن از طریق سیاستگذاری برای فضای مجازی است.

فضای مجازی، چندان‌که بسیاری از والدین تصور می‌کنند، محیط صد درصد مفید و سالمی برای کودکان نیست و خطرات بالقوه و بالفعلی برای فرزندان وجود دارد. بر این اساس شورای عالی فضای مجازی تصمیم گرفته است تا سیاست‌ها و اقدامات مرتبط با صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی را به تصویب برساند. صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی در اصل مجموعه اقدامات سلبی و ایجابی است که به‌منظور مراقبت از کودکان و نوجوانان در برابر آسیب‌های ناشی از فضای مجازی و ارتقای فرهنگ کاربری ایشان در استفاده از ابزار دیجیتال انجام می‌شود. این اقدامات در هر چهار لایه زیرساخت، خدمات، محتوا و کاربر به صورتی فنی و غیرفنی می تواند صورت داده شود تا عملکرد کودکان در فضای مجازی بهبود پیدا کند. مهمترین ویژگی های این سامانه به شرح زیر است:

 لحاظ کردن رده بندی سنی و تفاوت های روانشناختی سنین مختلف

 لحاظ کردن تفاوت میان فضای مجازی یک طرفه و دوطرفه (شروع از تعامل فیزیکی)

 استفاده حداکثری از والدین، مربیان در دسترسی، نظارت و...

 رعایت تدریج در میزان نظارت و دسترسی با هدف رشد اجتماعی به نحوی که نظارت و محدودیت ها مرحله به مرحله برداشته شود و امکانات افزایش یابد.

در تدوین سند طرح جامع جامع فضای مجازی سالم، مفید و ایمن، محورهای اصلی صیانت از کودکان، موضوعات مرتبط با پالایش محتوا و نظام رده بندی محتوا و خدمات مورد توجه قرار می¬گیرد. در حال حاضر نیازنامه و پرپوزال پروژه تدوین سند فضای مجازی سالم، مفید و ایمن و همچنین کلیات طرح و برنامه صیانت از کودکان و نوجوانان تهیه گردیده است و تدوین سند در حال پیگیری میباشد.

علم نوین «آینده‏پژوهی» مجموعه تلاش‏هایی را سامان می‌دهد که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر و ثبات، به نگاشت آینده‏های جایگزین و ایجاد آینده‌نگاری و چشم‌انداز می‏پردازد. در این راستا پروژه حاضر به تدوین برنامه ملی پژوهش و آینده‌پژوهی در حوزه محتوا و خدمات محتوایی فضای مجازی پرداخته تا بستر لازم را برای جهت‌دهی مناسب ظرفیتهای تحقیقاتی و پژوهشی کشور در این عرصه فراهم آورد.

در برنامه ملی مدیریت تولید محتوا، نهضت تولید محتوا با تمرکز بر موضوعات خاص محتوای در فضای مجازی مورد پیگیری قرار خواهد گرفت. در این برنامه مرکز ملی فضای مجازی راهبری پیشبرد عملیاتی موضوعات محتوایی حائز اولویت را بر عهده خواهد گرفت. در حال حاضر مدل پیشنهادی معاونت محتوا در این خصوص تهیه و در کمیسیون عالی ارتقای تولید محتوای فضای مجازی ارائه گردیده و راه اندازی قرارگاه پیش تولید محتوای فضای مجازی در دستور کار قراردارد.

در برنامه ملی مدیریت تولید محتوا، ابزارهای و روش های رگولاتوری محتوا مورد توجه قرار گرفته و قوانین و مقررات مرتبط با محتوای فضای مجازی احصاء می¬گردد. در حال حاضر پیش نویس سند مربوطه در معاونت محتوا در حال تدوین میباشد.

یکی از بخش های مهم محتوای فضای‏مجازی که با رشد، انتشار، توسعه و ترویج علم ارتباط تنگاتنگی دارد محتواهایی است که تحت عنوان محصول دانش در اختیار عموم قرار گرفته و کاربران آن ، از این دانش در دسترس که در بسیاری موارد استناد آن زیر سوال است، ناآگاهانه به عنوان مرجعی مستند برای تحقیقات و پژوهش های علمی خود بهره می‏برند و بدین ترتیب موجبات ترویج دانش نادرست که کندشدن سرعت رشد علمی، هدرروی زمان، انرژی و سرمایه را به دنبال دارد فراهم می‏شود. در میان این محصولات که به انتشار انباشت علمی می‏پردازند دانش‏نامه‏ها و با توجه به رویکرد عامه مردم در دهه اخیر در استفاده از اینترنت به جای کتب چاپی، به خصوص دانش‏نامه‏های برخط از جایگاه ویژه‏ای برخوردارند. پروژه حاضر برای پاسخگویی جدی و مؤثر به ضرورت توسعه دانشنامه های برخط، تعریف و هدف‌گذاری شده است.

در خصوص دانش‏نامه‏های برخط با توجه به انواع دانش‏نامه‏های علوم، سلامت و بهداشت، زبان و ادب فارسی، فرهنگ و هنر و فنی-مهندسی و حوزوی نیاز است که زیربرنامه‏های مجزا برای هریک تدوین و مصوب گردد. علاوه بر این، اهتمام بر فعال‏سازی کلیه ظرفیت‏های کشور در بخش‏های مختلف دولتی، عمومی غیردولتی، خصوصی و هم‏چنین همگراسازی کلیه فعالیت‏ها در جهت تحقق روزافزون اهداف و آرمان‏های اصیل انقلاب اسلامی کشور در انجام پروژه حاضر ضرورت دارد.

از جمله مهم‏ترین مولفه های فرهنگی که در بررسی میزان بالندگی تمدن های مختلف مورد بررسی و ارزیابی قرار می‏گیرد موضوعات مرتبط با کتاب و کتابخانه است. امروزه با توجه به دوفضایی شدن جهان (دنیای واقعی و دنیای مجازی) وجود کتاب و کتابخانه در دنیای مجازی می‏تواند به عنوان مولفه‏ی تأثیرگذار فرهنگی در دنیای مجازی بر مخاطبان بومی و غیربومی باشد. نکته مهمی که بایست به آن اشاره نمود این است که متأسفانه علی‏رغم این که یک دهه از ورود کتابخانه‏های دیجیتال در کشور می‏گذرد، مشکلات فراوانی در زمینه حضور فرهنگ ایرانی و اسلامی در غالب کتاب و کتابخانه دیجیتال در فضای مجازی وجود دارد. برخی از این مشکلات عبارتند از : عدم وجود نقشه راه، عدم وجود استانداردهای بومی ( تولید، فراداده نویسی، نرم‏افزار، آرشیو و ... )، عدم وجود قوانین حمایت از حقوق مادی، معنوی و فکری ناشران الکترونیکی، عدم وجود کنسرسیوم‏های کتابخانه‏ای، عدم رصد و رتبه‏بندی کتابخانه‏ها، عدم وجود سیاست های حمایتی و تشویقی، عدم همکاری با کشورهای منطقه در زمینه اشتراک منابع و ... . برای این منظور،کمیته هماهنگی ، متشکل از دستگاه‏های ذی‏ربط از سوی کمیسیون عالی ارتقای تولید محتوای فضای مجازی در نظر گرفته شده است تا زیر برنامه‏ها و برنامه یک‏پارچه ملی را تهیه و ارائه نماید.