بر اساس گزارش سازمان فناوری اطلاعات، تعداد مشترکین باندپهن ثابت کشور در سال 1393، 4.796.493 نفر اعلام شده است. شکل (1-12) تعداد مشترکین باندپهن ثابت را در ایران نشان می دهد.
از جمله شاخص های اقتصادی مرتبط، درصد صادرات محصولات فناوری اطلاعاتی به کل صادرات محصولات کشور است. نسبت صادرات خدمات و محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات به کل صادرات می تواند جزئی از شاخصه های توسعه و سطح پیشرفت کشورها مورد بررسی قرار گیرد. این شاخص همه محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات مانند رایانه، قطعات الکترونیکی و دیگر محصولات را دربرمی گیرد، اما نرم افزار را شامل نمی شود. در ادامه صادرات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور در مقایسه با کشورهای منطقه بررسی شده است.
همانطور که در جدول مشاهده می شود صادرات محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات تنها 0.035 درصد از کل محصولات صادراتی ایران را شکل می دهد که موجب شده است رتبه ایران از نظر درصد صادرات محصولات این بخش پایین تر از کشور عربستان دوازدهم شود. جایگاه نامناسب ایران می تواند ناشی از سهم بالای نفت و مشتقات نفتی در سبد محصولات صادراتی کشورمان باشد.
صادرات خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز از جمله موارد قابل تاکید است. صادرات خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات شامل خدمات رایانه ای و ارتباطی (مخابرات و خدمات حمل و نقل پستی) و خدمات اطلاعاتی (داده های رایانه ای و تراکنش های خدماتی مرتبط با خبر) می شود.
با توجه به شرکت های خصوصی ثبت شده با زمینه فعالیت در سامانه های آماری کشور از جمله سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و نیز معاونت توسعه فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک وزارت صنعت، معدن و تجارت می توان دسته بندی زیر را درخصوص انواع خدمات و سرویسهای ارائه شده در بخش ICT کشور ارائه نمود:
در طرحی که شورای عالی اطلاع رسانی با عنوان محتوای دیجیتالی ملی ارائه نموده شرکت های این بخش بر مبنای توانایی‌های تولیدی، میزان درآمد و رضایت مشتریان رتبه‌بندی شده اند.
با توجه به اینکه رتبه‌های نزدیک به ۱ در هر یک از حوزه‌ها، دلیلی بر قوت آن بخش است، بررسی ها نشان می دهد اکثریت غریب به اتفاق شرکتها رتبه‌های ۴ الی ۶ دارند و در این بین تعداد شرکت‌های با رتبه 4 از سایر رتبه‌ها بیشتر است. براین اساس علی رغم رشد بسیار بالای شرکت ها در این بخش، توان تولیدی، درآمدی و خدماتی آنها از سطح بالایی برخوردار نبوده و این مساله یکی از نقاط ضعف اصلی این صنعت در کشور می باشد که نتیجه آن جذب نیروی کار پایین و توسعه نامتناسب و نبود توان رقابتی با کشورهای دیگر در این بخش می باشد.
براساس آنچه گفته شد و با توجه به تقسیم بندی فعالیت های ICT در کشور به سه بخش تولید نرم افزار، تولید تجهیزات و ارائه خدمات، بررسی فعالیت ها در هر زیربخش تا حدودی نشان دهنده توان داخلی در آن بخش است که نتایج نشان می دهد در بخش تولید کنندگان تجهیزات به ترتیب، تولیدکنندگان سخت افزار، تولیدکنندگان تجهیزات زیرساخت و شبکه بیشترین سهم را در بازار تولید تجهیزات به خود اختصاص داده اند.
5- ارزیابی شرکت های حوزه ICT در کشور
سازمانFortune 500 به معرفی۵۰۰شرکت بزرگ در دنیا می‌پردازد و DS100 نیز صد شرکت بزرگ کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی را رتبه‌بندی می‌کند. این رتبه‌بندی در کشور ما توسط سازمان مدیریت صنعتی انجام می‌شود.
سازمان مدیریت صنعتی به عنوان یک سازمان حرفه ای، مستقل و پیشتاز در زمینه رتبه بندی شرکت ها، اقدام به رتبه‌بندی شرکت ها می نماید. این سازمان از سال ۱۳۷۷ به انجام رتبه‌بندی شرکت های برتر ایران پرداخته است و برای شانزدهمین سال متوالی لیست ۵۰۰ شرکت برتر ایران گردآوری، رتبه‌بندی و منتشر شده است. در همین راستا وزارت صنعت، معدن و تجارت با هدف استفاده از حداکثر توان ساخت داخل و توانمندسازی بخش خصوصی، طرح های صنعتی و معدنی را که از طریق شرکت های دارای رتبه سازمان مدیریت صنعتی به انجام برسد، در اولویت واگذاری تسهیلات ارزی و ریالی قرار خواهد داد.
اهداف این رتبه بندی در سطح کلان، بنگاه، حاکمیتی، سیاستگذاری و سرمایه گذاری عبارت است از:
- شفاف سازی فضای کسب و کار
- رتبه بندی شرکتها از نظر میزان اثرگذاری در اقتصاد ملی
- گسترش رقابت بین بنگاه‌های اقتصادی
- فراهم شدن امکان مقایسه بین شرکت‌های مختلف
- کمک به شرکتها در توسعه برند ملی و بین‌المللی آنها
- هدف‌گذاری برای رشد پایدار
- تحلیل روند اقتصادی کشور
- تشخیص جهت حرکت کسب و کارهای اقتصادی
- شناسایی دورنمای رونق و رکود در صنایع مختلف
- تشخیص میزان اثربخشی سیاست‌ها در سطح کلان و در سطح صنعت / بخش
- تحلیل بازار سرمایه: ارائه اطلاعات به فعالان اقتصادی، به ویژه، سهامداران و فعالان بازار سرمایه
- شناسایی فرصتهای همکاری اقتصادی: کمک به شرکت‌های داخلی و خارجی در یافتن فرصتهای همکاری و مشارکت اقتصادی با بنگاه‌های مستعد
- کمک به پژوهشگران در شناخت ساختار مالی و اقتصادی صنایع و بنگاه‌های اقتصادی بزرگ
رتبه بندی شرکت ها براساس اطلاعات مندرج در صورت های مالی حسابرسی شده شرکت ها انجام می شود و 500 شرکت براساس بالاترین میزان فروش(درآمد) مشخص می شوند. این 500 شرکت براساس میزان فروش به پنج دسته 100 تایی تقسیم و شرکت های هر دسته براساس ۲۸ شاخص اصلی در بین ۲۴ گروه صنعتی ارزیابی می شوند:
رتبه‌های شرکت‌های گروه رایانه و فعالیتهای وابسته در رتبه‌بندی سال 92 سازمان مدیریت صنعتی به‌طور کلی سقوط کردند، اما جایگاه نخست گروه صنعتی اول از نظر بازدهی فروش و حاشیه سود به گروه رایانه و فعالیتهای وابسته با 62 درصد اختصاص دارد.
شرکت مخابرات ایران همچون رتبه‌بندی سال گذشته در فهرست 10 شرکت برتر از نظر میزان درآمد قرار دارد، اما در سال 91 توانست با 89 هزار و 8/664 میلیارد ریال درآمد یک پله رتبه خود را ارتقا بدهد و در جایگاه نهم قرار بگیرد. این شرکت همچنین پنجمین شرکت ایرانی با بالاترین نرخ اشتغال‌زایی است که تعداد کارکنانش 32 هزار و 113 نفر هستند.
درحالی‌که مخابرات در سال 90 رتبه اول سودآوری را داشت، در سال 91 نیز سومین رتبه بیشترین سودآوری را با 27 هزار و 89 میلیارد ریال به دست آورد و دومین رتبه ارزش بازار نیز به این شرکت با 104 هزار و 868 میلیارد ریال اختصاص دارد.
در میان 10 شرکت پیشرو در رتبه‌بندی سال 92 نام شرکت پست‌بانک ایران به‌چشم می‌خورد، به‌طوری‌که بیشترین صعود در میان شرکتها نیز متعلق به پست‌بانک ایران بوده است و جزو شرکت‌های تازه وارد در فهرست صد شرکت اول نیز به‌شمار می‌رود. این بانک زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با 12 هزار و 8/645 میلیارد ریال درآمد با 30 رتبه ارتقا به جایگاه هفتاد و هشتم ارتقا یافته است.
درحالی‌که دو شرکت ارتباطات سیار ایران و ایرانسل در رتبهبندیهای سال گذشته سازمان مدیریت صنعتی با بهبود جایگاه مواجه بودند، اما در سال جاری به‌رغم افزایش درآمد نتوانستند رتبه خود را ارتقا بدهند و به رتبه‌های پایین‌تر جدول کشیده شدند.
همراه اول در سال 91 با 61 هزار و 1/670 میلیارد ریال درآمد با پنج پله کاهش به جایگاه بیستم سقوط کرد، اما در میان یکصد شرکت برتر توانست رتبه نهم بالاترین ارزش افزوده را به خود اختصاص بدهد.
ایرانسل نیز با 42 هزار و 6/476 میلیارد ریال درآمد اما با چهار پله کاهش رتبه مواجه شد و جایگاه بیست و نهمی خود در سال قبل را از دست داد و به رتبه سی و سوم دست یافت.
شرکت ارتباطات مبین‌نت نیز با 3/778 میلیارد ریال درآمد با 91 پله ارتقا رتبه 387 را به خود اختصاص داد و در میان صد شرکت چهارم در جدول بالاترین تغییر رتبه قرار گرفت.
در میان شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات بانکی شرکت‌های بزرگی به‌چشم می‌خورند که در کنار بانک‌ها توانسته‌اند سهم درآمدی بیشتری را کسب کنند. در میان آنها شرکت خدمات انفورماتیک با درآمد پنج هزار و 3/135 میلیارد ریال با هفت پله کاهش در مقایسه با سال 90 به رتبه صد و چهل و پنجم برسد.
شرکت خدمات انفورماتیک کیش نیز با دو هزار و 598 میلیارد ریال درآمد و شش پله ارتقاء به رتبه دویست و ششم رسید و رتبه اول بالاترین ارزش افزوده را بین صد شرکت سوم با سه هزار و 38 میلیارد ریال ارزش افزوده به خود اختصاص داد. بیشترین سودآوری نیز در این جدول با دو هزار و 980 میلیارد سود به این شرکت تعلق گرفت و دومین رتبه بیشترین بازدهی فروش با 115 درصد و 53 درصد بازده دارایی، رتبه اول بازده دارایی را در بین صد شرکت سوم کسب کرد.
شرکت فناوری اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد آریان (فناپ) نیز با دو هزار و 3/1 میلیارد ریال درآمد با 76 پله ارتقا به جایگاه سیصد و سوم رسید و در دسته پنج شرکت برتر از نظر رشد سریع بین صد شرکت سوم قرار گرفت.
شرکت توسعه سامانه‌های نرم‌افزاری نگین (توسن) نیز با 6/870 میلیارد ریال با 35 رتبه ارتقا به رتبه سیصد و پنجاهم رسید و در میان پنج شرکت برتر از نظر رشد سریع، بین صد شرکت چهارم قرار گرفت. از سوی دیگر، شرکت پرداخت الکترونیک سامان کیش نیز با 1/455 میلیارد ریال با 13 رتبه کاهش در جایگاه 495 و شرکت کارت اعتباری ایران کیش با 8/928 میلیارد ریال درآمد با 19 رتبه کاهش در رتبه سیصد و چهل و یکم ایستاد.
شرکت تجارت الکترونیک پارسیان هم با 9/981 میلیارد ریال درآمد با 29 رتبه افزایش به رتبه سیصد و سی‌ام ارتقا یافت و جزو پنج شرکت برتر از نظر رشد سریع در بین صد شرکت چهارم قرار گرفت و عنوان پنجمین شرکت با بالاترین ارزش افزوده به مبلغ یک‌هزار و 15 میلیارد ریال را به خود اختصاص داد.
از میان 31 شرکت مخابرات استانی، تنها 17 شرکت در میان 500 شرکت برتر این رده‌بندی قرار دارند. در صدر آنها شرکت مخابرات استان تهران با 9 هزار و 4/426 میلیارد ریال درآمد قرار دارد که در مقایسه با سال قبل با 16 پله کاهش، رتبه صدم را به خود اختصاص داد.
در میان دیگر شرکت‌های فعال در عرصه ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور، شرکت گسترش الکترونیک سینا با درآمد 41 هزار و 1/197 میلیاد ریالی قرار دارد که با چهار پله کاهش به رتبه سی و سوم رسید.
شرکت کارخانجات تولیدی شهید قندی نیز با یک‌هزار و 4/844 میلیارد درآمد با 14 پله کاهش به جایگاه دویست و سی و هشتم، شرکت صنایع الکترواپتیک صاایران با یک‌هزار و 9/22 میلیارد ریال درآمد، با 18 رتبه کاهش به جایگاه سیصد و بیست و چهارم و شرکت داده‌پردازی ایران با 9/845 میلیارد ریال با 9 رتبه کاهش به جایگاه سیصد و شصت و یکم رسیدند.
همچنین شرکت آریا رسانه همراه با 5/790 میلیارد ریال درآمد با 60 پله ارتقا به رتبه 381 و شرکت ایران ارقام با 9/532 میلیارد ریال با 82 پله کاهش در جایگاه چهارصد و شصت و دوم ایستاد. در این میان، تنها شرکت نرم‌افزاری حاضر در میان رتبهبندیهای سازمان مدیریت صنعتی شرکت همکاران‌سیستم قرار دارد که با درآمد 1/506 میلیارد ریالی با 36 پله کاهش مواجه شد و در رتبه چهارصد و هفتاد و نهم قرارگرفته است.
براساس نتایج رتبه بندی شرکت ها توسط سازمان مدیریت صنعتی با وجود درآمد و حاشیه سود بالای موجود در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات، این شرکت ها در هر دو بخش دولتی و خصوصی فاقد استراتژی صادراتی مشخصی هستند و با توجه به بازار بزرگ داخلی؛ هیچ انگیزه ای برای توسعه این بخش ندارند.
6- فعالیت های بومی سازی در کشور
برای شفاف سازی عملکرد کشور در این حوزه، ابتدا به معرفی فعالیت های انجام شده با رویکرد تولید داخل و توانمند سازی کشور در حوزه فضای مجازی شامل طرح های مطالعاتی، قانونگذاری و اجرای پروژه ها پرداخته می شود و سپس برخی محصولات بومی شده مرتبط با فضای مجازی معرفی می شود.
بررسی ها نشان می دهد طی سالیان اخیر طرح های مختلفی مطالعاتی و اجرایی بومی سازی مرتبط با فضای مجازی کشور در پژوهشگاه فضای مجازی انجام شده است. محورهای اصلی فعالیت ها در این بخش عبارتند از:
- بومی‌سازی اجزاء شبکه‌های در مرحله گذر و نسل جدید
- پژوهش و ایجاد پایلوت جهت تجزیه وتحلیل مسائل شبکه‌های ارتباطی
- بومی‌سازی اجزاء شبکه‌های ارتباطی
- بومی‌سازی، طراحی و پیاده سازی در حوزه شبکه‌های مبتنی بر سوئیچ بسته ای و IP و نسل جدید
- بومی‌سازی، طراحی و پیاده سازی در حوزه ارتباطات رادیویی (ثابت و سیار)
- طراحی ، توسعه و بومی سازی راه حل های جامع نرم افزاری به ویژه در حوزه نرم افزارهای زیرساختی
با ایجاد مرکز ملی فضای مجازی به عنوان سیاست گذار، برنامه ریز و تنظیم کننده این حوزه فعالیت هایی نیز براساس وظایف مربوطه در این نهاد انجام شده است. در ادامه عناوین طرح ها و پروژه ها با شرح مختصری از آن ارائه می شود.
- طراحی نرم افزار بومی مانیتورینگ شبکه های اینترنتی/ بومی سازی تجهیزات IP تلفنی
طی دو سال اخیر پژوهشکده فناوری ارتباطات اقدام به طراحی و ساخت سیستم IP PBX مرکز تلفن مبتنی بر IP را برای سازمان ها و ارگان ها شروع نموده و هم اکنون نیز مرکز تلفن مرکز ملی فضای مجازی از سیستم های IP phone و Video phone استفاده می کند.
هم اکنون نرم افزار مانیتورینگ شبکه در کشور یا به صورت منبع باز بوده و از نمونه خارجی آن استفاده می شود. هدف از اجرای این پروژه پیاده سازی نرم افزار بومی برای مدیریت و مانیتورینگ شبکه است که در آیند نزدیک به بهره برداری خواهد رسید.
همچنین در زمینه بومی سازی و طراحی Testerهای پروتکل ها و سیگنالینگ شبکه های مبتنی بر IP فعالیت هایی با همکاری سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در حال انجام است.
یکی از فرایندهای مهم بومی سازی، تجاری سازی است. از جمله دلایل عدم تجاری سازی این قبیل پروژه ها حجم بالای سرمایه گذاری در این حوزه است. البته با توجه به تحریم ها ومشکلات ورود تجهیزات، علاقمندی به تولید داخل در این حوزه بیشتر شده است.
یکی از چالش های مهم استفاده از تجهیزات خارجی در فضای مجازی کشور حفظ وتامین امنیت شبکه می باشد که بومی سازی و تولید داخل با رعایت استانداردهای بین المللی می تواند تا حدی شرایط ایمنی شبکه را بهبود بخشد.
- حمایت از بکارگیری خط و زبان فارسی در فضای مجازی
پژوهشگاه فضای مجازی در زمینه حمایت از بکارگیری خط و زبان فارسی در فضای مجازی فعالیت های متعددی اجرا نموده است.
توسعه خط و زبان بومی درفضای مجازی ودسترسی به محیط رایانه و شبکه با استفاده از زبان فارسی از فعالیتهای مهمی است که در دو دهه اخیر مورد توجه بوده و برای تسهیل کاربری و درک خط و زبان فارسی در محیط‌های مذکور اقداماتی در سه بخش دادگان، ابزارهای پردازش زبان و کاربردهای وب صورت گرفته است.
دادگان شامل وردنت زبان فارسی در دو حوزه عمومی و تخصصی فاوا، گراف مفاهیم (آنتولوژی) قرانی، مجموعه داده محک استاندارد برای سامانه های بازیابی اطلاعات فارسی، ابزارهای پردازش زبان فارسی شامل سامانه خطایاب (املایی،دستوری ومعنایی)،بسته ابزارهای پردازش زبان (پارسی پرداز)، سامانه ارزیابی وآزمون پردازشگرهای کلمات فارسی و کاربردهای وب شامل موتورجستجوی فارسی (پارسی جو)، سرویس ترجمه ماشینی دوزبانه فارسی انگلیسی (ترگمان)، سامانه پرسش وپاسخ خودکارقرانی (قرآن جوی)، سرویس ترجمه ماشینی انگلیسی فارسی (پارس)، سامانه نمایه سازفارسی و فراجویشگر فارسی نمونه هایی از پروژه های اجرا شده در این زمینه می باشد.
- تدوین مقررات استفاده از پول مجازی در کشور
با رواج تراکنش های پول مجازی در کشور و فراهم نمودن مزایایی چون انتقال سریع و ارزان، کاهش هزینه مبادله در کنار چالش هایی مانند برگشت ناپذیری تراکنش ها، مسائل امنیتی، ناشناس ماندن کاربران و امکان فعالیتهای مجرمانه موجب شد جهت حفظ امنیت ملی و شهروندی کاربرد این نوآوری دیجیتالی در کشور را نیازمند تنظیم و تدوین مقررات نماید.
معاونت تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی به منظور تدوین سیاست ها و راهبردهای تنظیمی کشور در این خصوص جلسات کارشناسی و مدیریتی را با حضور نمایندگان نهادهای مرتبط از جمله بانک مرکزی، سازمان بورس و سازمان فناوری اطلاعات برگزار نموده که نتیجه آن تدوین پیش نویس اولیه سیاست های بکارگیری پول مجازی در کشور می باشد.
- پیاده سازی واسط مدیریت شبکه MTNM
پروژه پیاده سازی واسط MTNM برای ارتباط مدیریتی لایه های EML و NML و به منظور دستیابی به دانش فنی پیاده سازی واسط مزبور توسط شرکت ارتباطات و فناوری اطلاعات متن باز اجرا شده است. بکارگیری واسط های استاندارد از جمله واسط MTNM گام مهمی برای دستیابی به مدیریت یکپارچه شبکه در سیستم های مدیریت شبکه ساخت داخل کشور می باشد.
در جدول 1-8 فهرست محصولات و خدمات بومی شده کشور مرتبط با فضای مجازی با شرح مختصری از آن ارائه شده است.
مراجع
1. "اقتصاد فضای مجازی"، معاونت فناوری مرکز ملی فضای مجازی
2. " توسعه فناوری،توسعه انسانی و فرهنگ"، معاونت فناوری مرکز ملی فضای مجازی
3. "درآمدی بر حضور ایران در فضای مجازی" ، معاونت فناوری مرکز ملی فضای مجازی
4. "بررسی بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در گزارش بیزنس مانیتور"، معاونت فناوری مرکز ملی فضای مجازی
5. "توسعه موبایل و تاثیرات اقتصادی اجتماعی آن در ایران و جهان در افق 1396" ، شرکت همراه اول
6. "The Role of TLIU in the Foundry and Valve Sectors", Duncan Hope, Science and Technology Department, South Africa, 2015.
7. "A Framework for Engagement in National Technology Localisation Actions", Department of Science and Technology, South Africa, 2008.
8. "Localisation: Driving Industrialisation through the National Infrastructure Plan", Department of Science and Technology, South Africa, 2014.
9. "The Global Information Technology Report 2010–2011, Transformations 2.0", World Economic Forum, 2011.
10. "Feasibility study, special focus on socio-economic aspects", IAEA: International Atomic Energy Agency, 2014.
تهیه کننده : صادق زاده (1394)
